22 АПРЕЛЯ 2016 (Пятница)
"Мова – гэта душа народа, і калі яна гіне - мы страчваем часцінку сябе". На балючыя пытанні пра беларускую мову адказаў протаіерэй Сергій Гардун У пачатку красавіка беларусы развіталіся з апошнім народным паэтам нашай краіны – Нілам Гілевічам, які прысвяціў сваё жыццё адраджэнню беларускага слова, нашай мове. Паніхіда па пісьменніку адбылася ў Свята-Петра-Паўлаўскім саборы Мінска. Шмат слоў у гэты дзень гучала з амвона ад грамадскіх дзеячаў пра важнасць захавання роднай мовы. Сёння сітуацыя з беларускай мовай далёка ад нармальнай – яе любяць, называюць роднай, афіцыйна яна з’яўляецца адной з дзяржаўных моў, але размаўляюць на ёй адзінкі…Тым не менш, цікавасць да сваіх каранёў расце - беларусы вандруюць па свеце, знаёмяцца з рознымі культурамі і так ці інакш задумваюцца пра сваю ўласную нацыянальную адметнасць, калі ўзгадваюць непаўторную беларускую мову, пачынаюць яе вучыць і ўжываць. Але, не знаходзячы падтрымкі дзяржавы і грамадства ў сваіх намаганнях, моладзь пачынае ствараць і шукаць альтэрнаўтыўныя беларускамоўныя суполкі… ведаючы гэта, розныя палітычныя і рэлігійныя арганізацыі добра навучыліся выкарыстоўваць беларускую мову ў сваіх карыслівых мэтах. Пра гэта важна казаць, гэта важна разумець, каб беларуская мова не стала сродкам распальвання канфліктаў паміж суайчыннікамі.

Чытайце таксама: Протаіерэй Сергій Гардун: Праваслаўе як падмурак беларускай нацыі >>>

Якая мова – родная? Як сёння любіць беларускую мову і праз гэта набліжацца да Хрыста, да любові да бліжніх? Чаму хрысціянін павінен спрыяць развіццю нацыянальнай культуры? Як атрымалася, што наша грамадства ў большасці сваёй не беларускамоўнае? На гэтыя і іншыя балючыя пытанні пра беларускую мову Sobor.by папрасіў адказаць клірыка мінскага Свята-Духава кафедральнага сабора, прафесара Мінскай духоўнай акадэміі, члена Біблейскай камісіі Беларускай Праваслаўнай Царквы, протаіерэя Сергія Гардуна.

- Айцец Сергій, якая мова - родная? Некаторыя кажуць, што гэта мова, на якой сказаў першае слова. А некаторыя, дарэчы і тыя, хто лічыць беларускую мову роднай, прыходзяць да яе пасля заканчэння школы, універсітэта …

- Думаю, што родная мова з’яўляецца часткай нацыянальнай свядомасці. Калі чалавек усведамляе сябе беларусам, то гэта значыць, што яго родная мова – беларуская. Хаця цяпер часта бывае, што родную мову чалавек ведае горш за іншую мову. Ён усведамляе, што яна яго родная мова, але ён яе не ведае, і гэта кепска і сорамна. Чалавек пачынае яе вывучаць і потым авалодвае ёю і нармальна карыстаецца, размаўляе. Часам гэта бывае масавай з’явай.

Ёсць добры прыклад з яўрэямі, які можа надаць нам аптымізму. Пакуль не было дзяржавы Ізраіль (а яе не было многія-многія стагоддзі, бо яна перастала існаваць у 70-м годзе нашай эры і зноў з’явілася толькі ў сярэдзіне 20 стагоддзя), яўрэі жылі па ўсім свеце і некаторыя з іх сваю мову ведалі, ёй карысталіся, а некаторыя (і такіх, напэўна, была большасць) не ведалі сваёй мовы. А калі з’явілася дзяржава і яўрэі сталі масава ў Ізраіль выязджаць, то была прынята пастанова, што дзяржаўнай мовай там павінна быць яўрэйская – іўрыт. Ад тых, якія толькі хочуць пераехаць у Ізраіль, патрабуецца нейкі ўзровень мовы, а там зразумела, што ён удасканальваецца. Мова, якая амаль згінула, яна адроджана цяпер у Ізраілі і паўнавартасна функцыянуе ва ўсіх сферах жыцця. Менавiта таму, што яўрэі ўсведамляюць,што гэта іх родная мова і яе трэба ведаць.

Зноў жа, у Ізраілі часта можна чуць рускую мову – ёсць там і свая рускамоўная газета, тэлеканал і радыё… Дзяржава ўлічвае тое, што ў краіне ёсць пэўная частка людзей, якія дзяржаўную мову ведаюць, але ў якіх ёсць патрэба працягваць ужываць тую мову, з якой яны выраслі, якая ў побытавым плане была для іх фактычна роднай. Так што карыстанне дзяржаўнай мовай і роднай мовай не адымае магчымасці карыстацца і іншымі мовамі, якія могуць быць распаўсюджаны. Любая дзяржава павінна гэта ўлічваць.

Хацелася б падкрэсліць, што кожная нацыянальная дзяржава (а Беларусь, безумоўна, такой з’яўляецца) павінна ствараць найлепшыя ўмовы для паўнавартаснага развіцця і функцыявання роднай мовы, разам з тым даючы магчымасць карыстацца рознымі мовамі. У беларускім грамадстве для гэтага яшчэ многа трэба зрабіць. У тым ліку можна згадаць Закон аб мовах, які распрацоўваў Ніл Гілевіч і які быў забыты (Закон Рэспублікі Беларусь "Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь", 1990 г.,ён прадугледжваў этапы беларусізацыі грамадства і надаваў афіцыйны статус беларускай мове - Р). У той час Ніл Гілевіч, як і мітрапаліт Філарэт, быў дэпутатам Вярхоўнага Савета Беларусі - яны гэты закон разам прымалі. Мітрапаліт Філарэт заўжды з павагай ставіўся да беларускай мовы, ён, дарэчы, благаславіў утварэнне Беларускай Біблейскай камісіі, якая зрабіла ўжо многа перакладаў тэкстаў Свяшчэннага Пісання на беларускую мову.

- У сучаснай сітуацыі, калі ў нашай краіне большасць людзей усё ж такі рускамоўная, шмат у каго ўзнікае пытанне: ці беларуская мова не раз’ядноўвае наша грамадства?

На жаль, такія меркаванні існуюць. На жаль. Я з гэтымі меркаваннямі ніяк не згодны. Калі глядзець вельмі-вельмі павярхоўна, то гэта можа здасца так: ну, праўда, большасць людзей размаўляе па-руску, меншасць – па-беларуску, на што ж гэтую меншасць цярпець, ці не лепш ад яе адмовіцца?…

Я прывяду такую аналогію. Цяпер большасць нашага насельніцтва лічыць сябе людзьмі веруючымі. Але, калі мы паглядзім на сітуацыю 40-50 гадоў таму, то тады большасць людзей сказалі б, што яны не маюць ніякага дачынення да Царквы і што ў Бога не вераць, бо такая была афіцыйная ідэалогія і не многія адважваліся ісці супраць яе.

Я ўспамінаю свае школьныя гады, калі мяне выклікала настаўніца, класны кіраўнік, і казала: “Сярожа, нашто ты ў царкву ходзіш? Ты ж бачыш, што твае равеснікі туды не ходзяць, што мала хто туды ходзіць. Ты ж бачыш, што ўсё гэта гіне і прападае, што тут няма ніякай будучыні і перспектывы!”. І так яно сапраўды выглядала. Тым не менш я цвёрда ўжо тады верыў, што ў Царкве ёсць Ісціна, і што незалежна ад таго, ці гэтую Ісціну ведаюць і разумеюць і ідуць за ёй большасць ці меншасць - калі ты чалавек сумленны, калі ты хочаш жыць сумленна, то ты павінен жыць па-праўдзе, па Ісціне. І нават чым больш гэтую Ісціну душаць, чым больш яе хочуць знішчыць, тым больш ты павінен яе абараняць. І гэта было адной з важных прычын, чаму я ў 8-м класе вырашыў стаць свяшчэннікам, хаця перад гэтым у мяне была мара стаць настаўнікам. Але калі я ўсвядоміў, што Хрыстос – гэта найвышэйшая Ісціна, і што гэтай Ісціне не даюць месца ў жыцці, то я павінен гэтаму прысвяціць сваё жыццё. Так я вырашыў.

Дык вось, абсалютна ясна, што рэчы гэтыя не зусім параўнальныя: ісціна Хрыстова і Царква і – мова. Тым не менш ёсць аспекты паміж гэтымі дзвюма катэгорыямі, якія параўноўваць можна. Калі проста задацца пытаннем: а сітуацыя, якая ёсць зараз з мовай– ці яна правільная, ці не? Як яно павінна быць па-праўдзе, па ісціне?

Усё ж такі як правільна ў сучаснай сітуацыі ставіцца да беларускай мовы, каб яна напаўняла любоўю і набліжала да Хрыста?

- Я упэўнены, што для веруючага чалавека , для хрысціяніна, усё павінна ўспрымацца ў святле Ісціны Хрыстовай, у святле Боскага Адкрыцця. Гэта значыць, што, па-першае, мы павінны ўспрымаць мову як дар Божы (як і розум, памяць, нашы здольнасці ). Мова дапамагае нам у кантактах, яна збліжае людзей.

Па-другое, мова – гэта культурны здабытак народа. Кожны народ у працэсе свайго існавання, як ён стварыў народныя песні і казкі, танцы – так і неад’емны атрыбут кожнага народа – гэта яго мова. Таму, калі мы падыходзім да мовы ў святле Боскага Адкрыцця і глядзім на яе як на культурны і духоўны здабытак народа, то гэтым мы выконваем запаведзь Божую пра любоў да бліжняга. Член маёй сям’і – гэта мой бліжні, мой сваяк – гэта, безумоўна, мой бліжні, калега па працы - таксама. Але ж мой бліжні – гэта ж таксама і мой суайчыннік. Таму любоў да бліжняга – гэта і любоў да свайго народа, да сваёй зямлі, да сваёй мовы, да сваёй гісторыі. Гэта павінна гарманічна спалучацца ў веруючага чалавека.

Як атрымалася, што наша грамадства ў большасці сваёй не беларускамоўнае?

- Я застаў яшчэ той час і сам вырас у такім асяроддзі, калі да паступлення ў школу я не чуў іншай мовы, акрамя мясцовай вясковай мовы. Гэта было вялікае сяло, дзе я вырас – 4 тысячы насельніцтва, але ўсе мае сваякі не ўмелі размаўляць па-руску. Іх дзяцінства прайшло перад вайною, за польскім часам, калі ў школах яны вучыліся на польскай мове, якую пасля школы забылі. Размаўлялі яны на сваёй вясковай мове, а рускую нідзе не вывучалі. І так гаварылі ўсе. А школа мая з першага класа была рускамоўная – бацькі перажывалі, што я не зразумею мовы, бо радыё і тэлевізара ў нас не было.

Я толькі з 4-га класа пачаў на рускай мове размаўляць. Мне нават неяк сорамна было па-руску гаварыць, ненатуральна. А некаторых слоў я і проста саромеўся, мне яны здаваліся непрыстойнымі. Напрыклад, слова “как”. Ну абсалютна ж непрыстойнае слова! “Як” – вось гэта нармальные слова. Я аж чырванеў, калі мне трэба было “как” прамаўляць.

Калі я стаў трохі падрастаць, я стаў шукаць адказ на пытанне: як атрымалася, што наша грамадства ў большасці сваёй не беларускамоўнае? І знайшоў адказ. Аказалася, што гэта так у выніку савецкай палітыкі. У хрушчоўскія гады было масавае закрыццё беларускамоўных школ і масавы іх пераход на рускую мову з-за таго, што 20 з’езд КПСС прыняў праграму, што праз 20 гадоў будзе пабудаваны камунізм, а пры ім павінен быць працэс зліцця нацый. Ясна, што цяжка зліць грузінскую мову з рускай – яны занадта розныя. Таму першай такой рэспублікай ўзорнай, якую выбралі, была Беларусь. Палічылі, што беларуская мова найбліжэйшая да рускай і яна можа лягчэй з ёй зліцца.

Беларусь хацелі зрабіць і самай першай атэістычнай рэспублікай у Савецкім Саюзе. Вось лічылі, што беларусы найбольш падатлівыя. І Хрушчоў жа абяцаў апошняга папа паказаць па тэлебачанні, і паказаць, што мовы паступова гінуць, што камуністычнае вучэнне апраўдваецца.

Таму пачалося масавае закрыццё беларускіх школ у Беларусі. Ужо ў 80-я гады ў гарадах не было школ з беларускай мовай навучання. Яны ўжо потым паадкрываліся, у 90-я гады ў працэсе беларусізацыі, і зараз трошкі ёсць.

Ведаючы, што ўсё гэта рабілася ў адпаведнасці з жудаснай камуністычнай ідэалогіяй, якая праводзіла раскулачванне, адпраўляла людзей у канцлагеры, прапагандавала ідэю класавай барацьбы, усведамляючы гэта, нельга не імкнуцца аднавіць гістарычную справядлівасць! У гэтым таксама прызванне і абавязак хрысціяніна, на мой погляд.

Хтосьці можа падумаць, што зліццё нацый у адзіную, але са Хрыстом, гэта добрая падзея. Ці не перашкаджае ў гэтым мова?

- Зліццё нацый, калі яно адбываецца як аб’ектыўны працэс, то адбываецца яно абсалютна незаўважна – незадаволеных людзей няма. А ў нас гэтая русіфікацыя была запраграмавана, яна спецыяльна праводзілася. І ўжо таму гэты працэс нельга лічыць аб’ектыўным.

Па-другое, сам па сабе гэты працэс (зліцця нацый у адзіную – Р.) незалежна ад таго, якімі метадамі ён робіцца - ён добры ці кепскі? Я думаю, што ён хутчэй адмоўны. У французаў ёць такая прыказка: “Яшчэ адна мова – яшчэ адна галава”. Гэта азначае, што ў кожнай мове ёсць нейкія нюансы, якія той ці іншы аспект дазваляюць выказаць чысцей, прыгажэй. Ёсць у нас такая чыровоная кіслая ягада – па-руску “клюква”. А па-беларуску яна называецца вельмі прыгожа – журавіны. Бачыце, як прыгожа гучыць – журавіна, журавіначка! З клюквай гэта неяк не вяжацца… У кожнай мове ёсць сваё хараство.

Неяк, памятаеце, Ламаносаў разважаў, на якой мове лепш з Богам размаўляць, на якой – з жанчынамі, а на якой – навуковыя размовы весці...

Мова – гэта душа народа, і калі яна гіне, то мы нейкімі становімся не такімі. Мы страчваем часцінку сябе.

Дзякуй, айцец Сергій! Напрыканцы, што Вы пажадаеце нашым чытачам?

- Нам усім не трэба быць Іванамі, якія не памятаюць свайго радства. Нам трэба памятаць, што мы беларусы, трэба ведаць, што мы жывем у Беларусі і гэта, дарэчы, запісана ў такім важным царкоўным дакуменце: “Основы социальной концепции РПЦ”, дзе сказана, што праваслаўны хрысціянін павінен спрыяць развіццю нацыянальнай культуры і мовы. Вось давайце ўсе гэтым і будзем займацца!

З протаіерэем Сергіем Гардуном гутарыла Ганна Грыгаран. Поўную версію размовы глядзіце ў відэа.

Працяг паднятай тэмы будзе ў наступных матэрыялах (сачыце за навінамі на сайце)! Калі ў вас ёсць прапановы і пытанні на тэму беларускай мовы - дасылайце іх на lochicas@gmail.com з пазнакай "Беларуская мова".

/sobor.by/
.
Просмотров: 20547